Sapa — Vetnamning shimoli-g‘arbiy qismida, Xitoy chegarasiga juda yaqin joylashgan kichkina bir shaharchadir. U Lao Kay viloyatidagi tog‘li hudud bo‘lib, Himolay tog‘larining eng sharqiy tarmog‘i hisoblangan Hoang Lien Son tizmasi va Vetnamning eng baland cho‘qqisi — Fansipan tog‘iga (3243 metr) mezbonlik qiladi.
Aholining katta qismini esa turli etnik guruhini, ozchilik uyg‘ur xalqi tashkil etadi va ular aynan shu tog‘lar orasida joylashgan qishloqlarda istiqomat qiladi.
Lao Kay viloyatining sayohatchilar uchun jozibali manzilga aylanishiga aynan shu tog‘ tizmalari orasiga joylashtirilgan balkonga o‘xshash sholipoyalari va tog‘ bag‘irlariga sochib yuborilgandek joylashgan sirli ozchilik uyg‘ur xalqining qishloqlari sabab bo‘lmoqda.
Aslida, turizm sohasi Sapa shaharchasi uchun yangilik emas. Bu go‘zal tog‘li shaharchada dastlabki yashash maskanlari 1800-yillarning oxirida, Xitoy chegarasini nazorat qilish maqsadida fransuz mustamlaka boshqaruvi tomonidan harbiy garnizon sifatida tashkil etilgan. Harbiylardan keyin bu yerga missionerlar ham kelib joylashgan.
1900-yillarning boshlarida, fransuzlar Sapaga harbiy maqsadlarda temir yo‘l qurganida, uning iqlimi Yevropa havosiga o‘xshashligi sababli, Vetnamda yashovchi yevropaliklar bu maskanni sog‘lomlashtiruvchi dam olish maskani sifatida ko‘ra boshladilar. Dastlab yuqori martabali zobitlar uchun villalar keyin esa fuqarolar uchun mehmonxonalar va pansiyonlar qurildi.
Lekin 1945–1954 yillar oralig‘ida, Vetnamni mustamlakachilikdan ozod qilgan urush davomida Sapa katta talafot ko‘rdi. Urushdan so‘nggi 50 yil ichida esa u go‘yoki dunyo tomonidan unutilgan bir chekka maskanga aylandi.
Faqat 1990-yillarda, Sapani Hanoi bilan bog‘lovchi temir yo‘l to‘liq ishga tushirilgach, bu go‘sha yana sayyohlar e’tiboriga tushdi va turizm yana rivojlandi.
“Fansipan Ekspressi” deb nom olgan yotoqli poezd har kecha Hanoidan yo‘lga chiqadi va taxminan 8 soatlik sayohatdan so‘ng tong saharda — soat 5:30 atrofida — Lao Kai viloyatining markaziy shahriga yetib keladi.
Sapa shaharchasi esa bu yerdan tor va burmalarga boy tog‘ yo‘li orqali bir soatlik masofada joylashgan. Yo‘l davomida sayyohlarni tog‘ etaklariga balkonga o‘xshash joylarda ekilgan sholi maydonlari, dalalarda ishlayotgan rang-barang milliy kiyimli qizlar va bolalar, shuningdek ho‘kizga minib dala haydayotgan erkaklar aks etgan go‘zal va sokin manzaralar kutib oladi.
Bu hududga kelgan mehmonlar asosan Sapadagi mehmonxonalarda, ba’zilari esa qishloqlardagi oddiy uylarda tunab qoladilar.
Sapaning atrofini o‘rab turgan tog‘lar, fransuz mustamlaka davridan qolgan arxitektura, qizg‘ish tomli villalar va ko‘l manzarasi bilan go‘yo Shveysariya qishlog‘ini esga soladi. U shunchalik ixcham joylashganki, uning har burchagiga piyoda yetib olish mumkin.
Viloyat aholisining ko‘p qismini etnik ozchilik uyg‘ur xalqi tashkil qiladi. Ular o‘zlarining tashqi ko‘rinishi, tili va urf-odatlari bilan Vetnamning asosiy etnik guruhi bo‘lgan Kinhlardan ancha farq qiladi. Ularning yuz tuzilishi ko‘proq xitoyliklar yoki mo‘g‘ullarga o‘xshaydi.
Sayyohlarning eng katta e’tiborini tortadigan jihat — bu xalqning milliy kiyimlari. Bu etnik guruhlar asosan tarixda Xitoydan ko‘chib kelgan va asrlar davomida chegara hududlarida ko‘chmanchi hayot tarzi yashashgan.
Chegaralar masalasida o‘ta ehtiyotkor bo‘lgan Demokratik Vetnam Respublikasi bu xalqning erkin harakatlanishini cheklash uchun ularning ko‘chishiga to‘sqinlik qilgan. Lekin buni siyosiy sabablar bilan emas, balki ekologik asos bilan izohlab, amalda qo‘llagan.
Bu ko‘chmanchi etnik guruhlarning dehqonchilik amaliyoti shunday bo‘lgan: biror hududdagi o‘rmonni tozalab yerga ishlov berish, bir necha yil foydalanishdan so‘ng bu joyni yoqib yuborib, boshqa hududga ko‘chish. Shimoliy Vetnam hukumati esa bu amaliyotning o‘rmonlarning yo‘q bo‘lishiga va qishloq xo‘jalik yerlarining doimiy ravishda yoqilishiga olib kelayotganini asos qilib ko‘rsatgan va ko‘chmanchilarni doimiy joylarda yashashga majbur qilgan.
Natijada, 1950–60-yillarda bu ko‘chmanchi xalqlar Lao Kai viloyatiga joylashtirilgan.
So‘nggi yillarda muhim rivojlanishlarga qaramay, Lao Kai — Vetnamning eng kambag‘al, eng kam sanoatlashtirilgan va aholisi eng siyrak yashaydigan viloyatidir. Lao Kaida qashshoqlik chegarasidan past darajada yashovchi odamlar soni ancha yuqori. Vetnam hukumati 2000-yillarning boshlarida Lao Kaida qashshoqlikni kamaytirish va iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida turizmdan foydalanishga asoslangan strategiyani qabul qilgan. Hukumat bu yo‘nalishda amalga oshirgan asosiy targ‘ibot usuli — mintaqada yashovchi ozchilik guruhlarni timsollashtirib, ularni turistik ob’ektga aylantirish bo‘lgan. Bu marketing strategiyasi haqiqatan ham muvaffaqiyatli bo‘lgan va ko‘plab sayyohlar tog‘lar orasidagi sholi dalalari taqdim etadigan betakror manzaralarni tomosha qilish hamda qishloqlarda yashovchi sirli xalqlarni ko‘rish va suratga olish uchun Sapa kabi juda chekka joylarni safar rejasiga kiritmoqda. Biroq mintaqada turizm rivojlangan bo‘lishiga qaramasdan bu hali ham mahalliy aholining hayot darajasining oshishiga yetarlicha ta’sir ko‘rsatgani yo‘q.
Ozchiliklar o‘z tirikchiliklarini sholi yetishtirish orqali ta’minlaydi. Ularning ko‘pchiligi uchun o‘sha yili oilani boqishga yetarli miqdorda sholi yetishtira olmaslik och qolish bilan barobar. O esa, yetarli darajada sholi yetishtirishdan tashqari, ozroq sabzavot va go‘sht sotib olishga ham imkon beradigan daromadga ega bo‘ladi. Qashshoqlikning asosiy sababi — sholi ishlab chiqarish uchun yetarli yerning yo‘qligidir. Ozchilik xalqi kichik yoshda turmush qurish va ko‘p farzandli bo‘lish an’analarini davom ettirib kelishmoqda. Bolalar ulg‘aygach, oilaga tegishli yer bo‘linib, har bir xonadonga to‘g‘ri keladigan ekin maydoni tobora kichrayib boradi. Tirikchilikni qiyinlashtiruvchi boshqa omillardan biri esa tabiatdagi sharoitdir. Tog‘li hududda yiliga faqat bir marta hosil olish mumkin. Yuqori balandlikda joylashgan sholi dalalarida tuman, sovuq va shamol sholining o‘sishini qiyinlashtiradi. Noyabr va mart oylar orasidagi qurg‘oqchilik mavsumida tog‘ etaklaridagi balkonga o‘xshash sholipoyalarni sug‘orish uchun sharoit yetarli emas.
Qisqacha aytganda, Sapa — sayohatchilar uchun betakror tabiat manzaralarini taklif etadigan nihoyatda jozibali maskan. Rang-barang va noodatiy kiyimdagi turli etnik guruhlarning ayollarini Sapa markazida, Bakha bozori atroflarida, qishloqlarda hamda dalalarda oddiy kundalik hayot davomida uchratish mumkin. Mahalliy gidlar avvaldan kelishilgan narxda sayyohlarga qishloqlarda suratga olish imkonini yaratadi. Tog‘ yonbag‘irlarida joylashgan sholi dalalari esa go‘yo cheksiz suratga olish imkoniyatlarini taqdim etadi. Qiziq jihati shundaki, sayyohlar suratga olish uchun mahalliy aholini kuzatgan paytida, o‘z navbatida, mahalliy aholi ham ularga nimadir sotish maqsadida ularning orqasidan yuradi.
 mezbonlik qiladi.){kind=link}